| Ouders: | Aede Aedes Posthuma en Rinske Durks |
| Geboren: | 10 januari 1773, Marrum, Ferwerderadeel, Friesland |
| Gedoopt: | 31 januari 1773, Marrum, Ferwerderadeel, Friesland |
| Huwelijk: | 8 mei 1811, Ferwerderadeel – Friesland |
| Huwelijkspartner: | Antje Berends van der Leij |
| Overlijden: | 26 juli 1846, Marrum, Ferwerderadeel, Friesland |
Geboorte en jeugd
Aede wordt geboren op 10 januari 1773 in Marrum. Hij wordt gedoopt in de Nederlands Hervormde kerk van Marrum op 31 januari. Zijn ouders zijn Aede Aedes en Rinske Durks
Aede is het oudste kind in het gezin. Zijn ouders zijn anderhalf jaar eerder gehuwd en Aede wordt zoals het hoort genoemd naar de vader van zijn vader en overigens ook naar zijn vader. Na Aede wordt Baukje geboren (1775) en vervolgens broertje Dirk maar dat is pas in 1882. Dit broertje overlijdt als baby. Twee jaar later komt er nog een broertje ter wereld die ook Dirk wordt genoemd naar de vader van zijn moeder. De benjamin is Tyttje, zij wordt in 1887 geboren en is 14 jaar jonger dan Aede.
We weten niet precies wat het beroep is van vader Aede. Waarschijnlijk is hij boerenarbeider. Het gezin zal zeker niet rijk geweest zijn. Gelukkig had vader Aede niet zo heel veel monden te voeden en Aede zal in de zomers al meegeholpen hebben op het land voordat zusje Tyttje geboren werd. Het was gebruikelijk in die tijd om in de warme maanden van het jaar de kinderen van school te houden. Jammer voor de opleiding, maar alle hulp was nodig omdat voor de arbeiders in de zomer het grootste deel van het jaarinkomen moest worden binnengehaald. We zien overigens later dat Aede wel kan schrijven. Hij ondertekent zijn huwelijksakte prachtig. Ook in het beroep dat hij later uitvoert, buurtschipper, zal het handig geweest zijn dat hij kon lezen en schrijven.
Het zoutschaaltje rechts is in het geboortejaar van Aede in Franeker gemaakt.
 |
| Doopinschrijving in het doopboek van Marrum van januari 1773 |
Huwelijk
Aede trouwt in 1811, op 8 mei, met Antje Berends van der Ley. De bruiloft vindt plaats in Ferwerderadeel. Antje komt uit Opsterland en we zien dat alle getuigen van de kant van Aede zijn. Er is geen getuigen voor de bruid.
We kunnen onderstaand zien dat de zuster van Aede, Baukje, niet schrijven kan. Dat zelfde geldt voor Antje. Het geeft duidelijk aan dat het voor vrouwen van veel minder belang was om te kunnen lezen of schrijven. Immers waren vrouwen handelingsonbekwaam. Misschien is dat in het begin van de negentiende eeuw nog te vatten, maar helaas zou dit fenomeen nog ruim een eeuw voortduren. Vrouwen krijgen in Nederland pas stemrecht in 1919, maar zijn dat nog steeds handelingsonbekwaam en worden uit overheidsfuncties ontslagen zodra ze in het huwelijk treden. Pas in 1956 wordt er een wet aangenomen waarin de handelingsbekwaamheid van vrouwen wordt vastgelegd.
 |
 |
Antje Berends van der Leij
Wordt geboren op 16 juli 1775 in Ureterp. Haar ouders zijn Beernd Hedmans van der Leij en Rintske Alles. Ze overlijdt op 29 januari 1848, ze is dan 72 jaar oud.
Vrijers en de huishoudelyke Hollandsche jufferlyke almanach
 |
 |
Als Antje een tiener is en jonge juffrouw verschijnt er naast de gewone almanak ook de huishoudelyke Hollandsche jufferlyke almanach. Zo ook in 1783, Antje is dan 8 jaar oud. Er staat van alles in de almanak, over verre streken, over huwelijkse liefde, over de zonsopkomst, over wassen en ook staan er recepten in waarvan de hoofdingrediënten of de naam begint met een H of K. Twee letters per jaar zo te zien.
In de uitgave van 1783 staat een recept voor de heijligmaker. Dat is koek die lijkt op het tegenwoordige speculaas. De koek was alleen veel harder, boter ontbrak en er zat veel honing in. Het recept spreekt over potasch. Daarmee wordt waarschijnlijk wijnsteenbakpoeder bedoeld.
Waarom was het nu nuttig om deze heijligmaker te kunnen bakken, buiten dat het lekkere koek was die bij de winter en het sinterklaasfeest hoorde. De koek speelde een rol bij het huwelijksaanzoek. Als je een hijligmaker kreeg in de vorm van een man of een vrouw dan kon je dat opvatten als huwelijksaanzoek. Het woord hijligmaker is dan ook waarschijnlijk een verbastering van hijlikmaker (huwelijksmakelaar). Antje zal misschien zo een koek gemaakt hebben ‘in opdracht van’ broer Alle, of ze heeft er zelf één of meerdere gekregen. We zullen het nooit weten, maar misschien is het wel de manier waarop Aede de grote vraag aan haar gesteld heeft, of heeft zij heel geëmancipeerd de stoute schoenen aangetrokken. Het is in ieder geval een romantisch idee.
Om het hele boekje te kunnen lezen, klik hier.
Kinderen
| Voornamen | Geboortedatum | Geboorteplaats |
| Aede | 2 februari 1812 | Marrum, Ferwerderadeel, Friesland |
| Berend | 29 april 1813 | Marrum, Ferwerderadeel, Friesland |
| Rinse | 10 januari 1815 | Marrum, Ferwerderadeel, Friesland |
| Dirk | 22 november 1816 | Marrum, Ferwerderadeel, Friesland |
Berend overlijdt al als jong kind op 20 juli 1820. Hij is slechts 7 jaar oud geworden.
Naamsaanneming
1811 – Naamsaanneming
In 1811 werd het dragen van een familienaam verplicht en moest elk gezinshoofd de gekozen naam op het gemeentehuis laten registreren. In Friesland waar velen nog geen familienaam gebruikten, betekende dit een grote verandering. De verplichting werd per decreet opgelegd door Napoleon. Er werden ook wat eisen aan gesteld, zo mocht je niet de naam van een stad aannemen en kreeg je de naam die, als je zelf nog niet mocht aannemen, je vader voor je uitkoos of eventueel je grootvader.
We zien dat Aede de naam Posma aanneemt. Dat kan een verbastering zijn van Postma, zo werd de naam waarschijnlijk uitgesproken. Later wordt dat door misschien Aede zelf, misschien door overijverige ambtenaren weer omgezet naar Postma. Overigens lijkt het er toch verdacht veel op dat de ambtenaar in dit geval de naam spelt als Pasma. Vandaar dat we naar deze Aede verwijzen als Aede Aede Pasma, want zo stond hij ingeschreven ook bij de Registre Civique (zie onderstaand hoofdstuk) en in de notariële aktes.
Registre Civique
Volgens de Code Civil (of Code Napoleon), het burgerlijk wetboek, hadden mannen boven de 21 jaar het recht de leden van de ‘municipaliteit’ (een soort gemeenteraad) te kiezen. De lijsten van deze stemgerechtigden worden ’registres civiques’ genoemd.
De registers werden opgesteld door de plaatselijke overheid (mairie). Zij stuurde een exemplaar naar het departementsbestuur. Vaak hield men een tweede exemplaar ter plaatse. Aan de stemgerechtigde burgers werd een ‘carte civique’ uitgereikt, die dezelfde gegevens bevatte als de vermelding in de lijst. De cartes civiques zijn zeldzaam en worden slechts bij uitzondering in openbare archieven bewaard.
Hoewel de oorspronkelijke lijsten soms in het Nederlands waren opgesteld, werden de gegevens meestal in het Frans vermeld, dus ook de beroepen. Zo staat bij Aede het beroep batelier vermeld, hetgeen schipper betekent. De vermelding is:
Aede Aedes Pasma, batelier, geboren op 10-01-1773 wonende te Marrum.
Notariële akten
| Algemene gegevens | Akte gegevens | Info |
| Notaris: Jan Hzn Albarda Kantoor: MarrumMinuut-akten 1832, 1-109 |
Datum: 16-09-1832 Soort akte: koopakte en cessie Verkoper en cedent: Aede Aedes Pasma wonende te Marrum Bedrag: koopsom fl. 600Verkoop van: 1/2 deel in een snikschip en 1/5 deel in een snikschip Koper en schuldenaar: Berend Sytzes Ronner wonende te Marrum Koper en schuldenaar: Jan Willems Houwma wonende te Marrum Cessionaris: Jan Dirks Koopmans wonende te Marrum |
Onderstaand een Fries snikschip |
| Algemene gegevens | Akte gegevens | Info |
| Minuut-akten 1842 Notaris: Jan Hzn Albarda Kantoor: Marrum |
Datum: 14-11-1842 Soort akte: obligatie Schuldenaar: Aede Aedes Pasma wonende te Marrum Diversen: gehuwd met Antje Berends van der Ley Bedrag: kapitaal fl. 200 Schuldeiser: Theunis Meinderts Wynia wonende te Marrum |
Waarschijnlijk gebruikt Aede het geld voor zijn bedrijf aan de Langesteech in Marrum. Hij had daar grond en een huis en was guardenier. Misschien bestaat het huis nog. Onderstaand werpen we een blik in de Langesteech, die met recht een steeg genoemd kan worden. Het huis van Aede zal links gelegen hebben. Drie jaar later heeft hij zijn schulden afbetaald (zie onderstaand royement)
|
| Algemene gegevens | Akte gegevens | Info |
| Notaris: Jan Hzn Albarda Kantoor: Marrum |
Datum: 30-11-1844 Soort akte: koopakte Verkoper: Aede Aedes Pasma wonende te Marrum Diversen: Ligging vastgoed: Marrum Bedrag: koopsom fl. 410 Omschrijving: Een huis nummer 63 c Koper: Frans Gerrits van Tuin wonende te Marrum |
Het huis staat bovenstaand rood omkaderd. Het was een huis en grond van Aede die in 1832 als guardenier wordt aangeduid in het kadaster. Broer Dirk is dan ook guardenier en heeft het aangrenzende pand. Het grijze vlakje rechts onder is de kerk. |
| Algemene gegevens | Akte gegevens | |
| Akte is niet aanwezig | Datum: 10-05-1845 Soort akte: royement Vermeld: Theunis Meinderts Wynia wonende te Wommels. Vermeld: Aede Aedes Postma wonende te Marrum en zijn echtgenote |
|
Beroep
Beurtschipper
We zien op de bovenstaande foto schepen in het haventje van Marrum. Dit zijn buurtschepen, oftewel beurtschepen. Aede is beurtschipper, maar voor 1832, dus hij zal niet op de foto staan.
Dat hij beurtschipper is kunnen we opmaken uit de geboorteaktes van zijn kinderen, maar ook uit het feit dat hij in 1832 een schip verkoopt, of althans delen van twee schepen. Zie de akte onder het hoofdstuk notariële akten.
Uit die akte kunnen we opmaken dat de cessionaris Jan Dirks Koopmans is, hij zal mogelijk al met Aede de schepen in bezit hebben gehad. Aede verkoopt de twee schepen aan Berend Sytzes Ronner en Jan Willems Houwma. Waarschijnlijk moet de laatste Jan Willems Housma zijn, die is schoenmaker en zo te zien een zwager van Berend Sytzes Ronner. Berend is 14 jaar ouder dan Aede, komt uit Dokkum en trouwt als weduwnaar in 1832 met de uit Marrum afkomstige Fetje Willems Housma. Dat het jaar van huwelijk en het jaar van aankoop van het schip overeenkomen zal geen toeval zijn.
De cessionaris Jan Dirks Koopmans komt 15 jaar voor Aede ter wereld in Marrum. Hij houdt zich bezig met de handel in onroerend goed en zal waarschijnlijk in die hoedanigheid bij Aede betrokken zijn. Mogelijk had Aede al delen van zijn schepen ingeruild voor vastgoed, in 1832 lijkt hij dat dus weer te doen en neemt hij definitief afscheid van de schepen. Het is aannemelijk dat hij daarmee grond, huis en erf van Jan koopt om er zijn tuinbouwbedrijf te starten. Zie onderstaand.
Rond 1832 zagen Marrum en Nijkerk er nog heel anders uit dan tegenwoordig. Rond Jeppemastate liep eertijds een brede gracht, waar toen al weinig van over was. Maar die rond Pongastate is nog goed te herkennen.
De Marrumervaart liep via Kopkewier linksaf tot aan het dorp. Dat was logisch, want het vervoer van en naar elders vond voor een groot deel plaats per schip. Buiten de Ringweg was nog weinig bebouwing maar ook daarbinnen was veel tuingrond, met veel kleine zelfstandigen, inclusief een paar koeien, een mesthoop en alles wat daarbij hoorde. De Marrumervaart had ook nog een aftakking tot aan ongeveer de Túnwei.
Voor het Heephûs langs liep een gracht. Binnen de Ringweg stonden er veel huizen uit 1700 of nog ouder, waar nu nog weinige van over zijn. Ze zijn vaak te herkennen aan de driehoekgevels.
Het is ook mogelijk dat Aede terpaarde vervoerde, vanaf het begin van de 19e eeuw nam het afgraven van terpen enorm toe. Ook in de omgeving van Marrum zijn er terpen die afgegraven worden en de vruchtbare aarde wordt per schip opgehaald en vervoerd naar de wat armere landbouwgronden. Zie op deze pagina meer over het afgraven van de terpen.
Guardenier
In 1832 staat hij in het kadaster te boek als guardenier. Hij is dan al iets ouder (59 jaar oud) en heeft wellicht het dan te zware bestaan als beurtschipper opgegeven. Dat klopt ook met het tijdstip waarop hij zijn delen van snikschepen (50% en 20%) verkoopt voor fl. 600,-
Aede lijkt samen met broer Dirk een bedrijf te starten of het al door Dirk gestarte bedrijf voort te zetten. Dirk staat bij zijn huwelijk in 1824 al te boek als guardenier. Mogelijk runt Aede zijn bedrijf met Dirk al eerder dan 1832, maar is dan ook beurtschipper. We weten dat vader Aede aangeduid staat als guardenier op de geboorteakte van Aede, dus is dit beroep veel meer voor de hand liggend dan het beroep van beurtschipper.
Een guardenier is een groenteverbouwer of kweker van andere tuinbouwproducten. Marrum lag (ligt nog steeds) in een landelijk gebied en er waren vele boerderijen.
De boeren zullen zelf een moestuin gehad hebben, bebouwd door de boerin. Broer Dirk en Aede zullen misschien wel wat groente gesleten hebben aan de buren die in het centrum van Marrum woonden. Maar het is zeer wel mogelijk dat hij de groente heeft laten vervoeren (door beurtschippers) naar Leeuwarden of andere grotere plaatsen in de buurt. Het is eventueel ook een verklaring voor zijn eerdere beroep, beurtschipper. Dat zou mogelijk inhouden dat vader Aede en broer Dirk de door hen verbouwde groente door Aede lieten verschepen.
Dat hij guardenier is, wordt ook nog genoemd in de Oorspronkelijk aanwijzende tafel Marrum, Commissie herziening grondbelasting van 1832. We weten nu ook dat hij een eigen huis en erf heeft in 1832. Uit bovenstaande notariële akten konden we dat ook al opmaken, maar daar treffen pas een akte aan in 1842.
Overigens is 1832 ook het jaar dat hij zijn schepen verkoopt, dus dat sluit op zich prachtig aan. We gaan er dan ook vanuit dat hij in dat jaar zijn beroep als beurtschipper heeft laten varen en zich gericht heeft op meer aardse zaken.
Dit staat er in de akte van 1832:
| Eigenaar: | ||||
| Aede Aedes | Postma | Guardenier | Wonende te | Marrum |
| Diverse: | ||||
| Perceelnummer | In gebruik als | Oppervlakte m2 | Klasse | Belasting |
| 346 | Huis en erf | 55 | 1 | 18 |
Het jaar 1832
Dit jaar is onderscheidend in het leven van Aede en Antje. De vader van Antje, Beernd, overlijdt vroeg in januari van dat jaar. Aede verkoopt zijn delen van twee schepen en verandert drastisch van beroep. Of het overlijden van vader Beernd iets te maken heeft met de andere gebeurtenissen is niet bekend. Het lijkt er sterk op dat Beernd geen schipper was, maar landarbeider. We weten in ieder geval dat zijn vader dat was.
Overlijden
Na het overlijden wordt een memorie van successie opgemaakt. In dit geval is het om aan te geven dat de familie geen vermogen bezit en er ook geen vermogen, noch onroerend goed te erven valt. Dit wordt gedaan in verband met de belastingen. Op zich is dat niet verwonderlijk. Vrij kort voor zijn overlijden verkoopt Aede zijn huis en grond.
| Bronnen en foto’s: Alle Friezen, Tresoar, Wikipedia, erfskipterpdoarpen.nl, bootnodig.nl, marrumonline.nl, Marrum door de eeuwen heen geschreven door Henk Hoekstra, Historisch Centrum Leeuwarden, Werkgroep Oud Heerenveen, schilderij van het beurtschip is van 1826 heet wandeling langs de Fok en is gemaakt door Dirk Piebes Sjollema, debinnenvaart.nl |
| Terug naar het schema |