Cornelis Egberts Gayckema

Deze pagina gaat over Cornelis Gayckema, een verwant van zowel Wopke Kooistra als van Hiske van Doezum, echtpaar uit Surhuisterveen

Inleiding

Cornelis Egberts Gayckema is een voorouder van zowel Wopke Kooistra als van Hiske van Doezum. Hij leeft in de tweede helft van de 16e eeuw in Achtkarspelen en woont en werkt in Dokkum.

Zijn naam kennen we vooral vanwege een nogal gedurfde actie op zijn 14de jaar waarbij de kerk in Surhuizum een rol speelt.

Verwantschap

Op welke manier zijn Hiske en Wopke verwant aan Cornelis?

Dat is in onderstaande schema’s weergegeven. We zien dat beiden meer dan één keer afstammen van Cornelis en daarbij meer dan één keer elkaars verre verwanten zijn. Wopke stamt drie keer van Cornelis af, twee keer via de moederskant, Hiske stamt twee keer af van Cornelis zowel via haar vader als via haar moeder.

Hiske stamt af van zowel een dochter van Cornelis, Neeltje, als van zijn zoon Theunis. Wopke stamt af van Theunis.

Ouders en broer

We hebben in de inleiding al iets meegekregen over Cornelis. Als kind was hij een waaghals. Daarover later meer. Wie was Cornelis en in welk gezin groeide hij op.

Cornelis is de zoon van Egbert Theunis Gaayckema (leeft van ca. 1569 tot 1604) en Neeltje Annes (ca. 1568 – ca. 1615). Dit echtpaar behoort tot de kolonisten van Surhuisterveen, ze zijn verveners en hebben waarschijnlijk een boerenbedrijf. Van Neeltje weten we dat ze een dochter is van Anne Siurdz en Ansck of Auck. Dit echtpaar komt uit Veenwouden, Dantumadeel.

Surhuisterveen wordt rond 1600 gesticht. In 1602 vinden we op de kaart van Sibrandus Leo nog geen indicatie er van. In 1630 tekent Henricus Hondius de plaats wel op.

Kaart uit 1602 door Sibrandus Leo

Kaart uit 1630 door Henricus Hondius

Er zijn maar twee kinderen van Egbert en Neeltje bekend. Naast Cornelis is er nog zoon Anne, vernoemd naar de vader van Neeltje. Anne komt ca. 1598 ter wereld en overlijdt op 12 juni 1661. Zijn grafschrift is als volgt:

ANNO 1661 / DEN 12 JUNY IS IN DEN HEERE GERVST DEN
EERSAMEN ANNE / EGBERTS / SAPHYA OVT IN SYN 64 IAEREN ENDE
LEIT ALHIER BEGRAVEN /

Anne trouwt twee maal, met Feike Jans en na haar overlijden met Neeltie Jansen Wiertsma. Hij lijkt geen kinderen na te laten. Zijn erfgenamen zijn de kinderen van Cornelis.

Naast Cornelis en Anne zullen er meer kinderen geweest zijn in het gezin, maar die lijken niet de volwassen leeftijd te bereiken, of die blijven kinderloos net als Anne. Immers zou men dan verwachten dat er meer personen erven van Anne. Zo moet er haast een zoon Theunis geweest zijn die voor 1598 ter wereld komt. Ook zitten er zes jaar tussen de geboorte van Anne en Cornelis.

Overigens hadden beide broers de bijnaam Saphias, of Saphya, of Saphyas. Het is vooralsnog niet duidelijk waarom dat hun bijnaam was.

Afkomst – de naam Gayckema

De naam Gaayckema heeft status. Het geslacht Gayckema is oud en aanzienlijk en komt oorspronkelijk uit Groningen. We vinden al vermeldingen van de Groningse Gayckemas, of Gayckingas zoals ze ook wel genoemd werden, in de 13e eeuw. De eerste Gayckema die we in Friesland tegenkomen is Tjaert die leeft in de eerste helft van de 16e eeuw. Nazaten van Tjaert vinden we onder andere terug in en rond Leeuwarden. Of Egbert ook een directe afstammeling van Tjaert is, is lang niet zeker. Wel weten we dat Tjaert ook wel Evert genoemd wordt, wat later tot Egbert verbasterd kan zijn. Uiteraard is het ook niet ondenkbaar dat Egbert in Groningen geboren is.

In Augustinusga, dat ook in Achtkarspelen ligt, was er de Gayckemastate, op de prent te zien. De state wordt al door Schotanus op de kaart gezet in 1664 en wordt voor het laatst door Eekhoff in 1844 opgetekend.

De Gayckemas behoorden dus zeker tot de aanzienlijke families in Achtkarspelen. Later wordt er in Surhuisterveen nog een wijk genoemd naar de broer van Cornelis, Anne.

De naam Gayckema zien we genoemd in het Genealogysk Jierboek 1999 in het hoofdstuk ‘Wapen en flagge fan Augustinusga yn de gemeente Achtkarspelen’ waarin het wapen van Augustinusga nader wordt verklaard.

Niet onlogisch dat het geslacht Gayckema van invloed is geweest op het wapen van Augustinusga. Tenslotte werd daar een aanzienlijke state door hen gebouwd.

De balkenspringer

Van Cornelis weten we dat hij ongeveer een jaar voor zijn vaders overlijden ter wereld komt. Misschien wordt hij daarna een beetje te vrij gelaten bij gebrek aan vaderlijk gezag, of misschien is het gewoon een avontuurlijke puber en een waaghals, maar als hij 14 jaar oud is doet hij iets opmerkelijks. Zo opmerkelijk dat het verhaal eeuwenlang beklijft mede dankzij het gedicht dat er over geschreven wordt, dat later als inscriptie op zijn grafsteen is aangebracht. Het luidt:

Anno 1617 Cornelis Egberts Voorwaer Heeft dese kerck besprongen Wanckelbaar, Van die ene balck op die ander So si nog lagen bi malkander 16 balcken in getal Acht houtvoet overal

In 1984 maakt kunstenaar Frans Ram een prachtig kunstwerk dat het verhaal van Cornelis uitbeeldt.

De kerk in Surhuizum is in wederopbouw en de balken in de nok van de kerk zijn aangebracht. Cornelis maakt hier gebruikt van om de kerk en de balken te gebruiken als klimrek en turntoestellen avant la lettre. Hij klimt in de nok van de kerk en springt van de ene balk naar de andere, 16 stuks in totaal vermeld het gedicht. Een houtvoet was 0,296 meter, er wordt gesproken van een afstand van 8 houtvoet tussen de balken, dus dat zou een ruime 2 meter zijn per sprong. Op de foto van de kerk zien we dat de hoogte waarop Cornelis zijn stunt uithaalt niet mis geweest is.

Gelukkig wordt hij opgevangen en wordt er zo ernstige blessure of erger voorkomen en dat maakt dat we nu de genealogie over zijn nazaten Wopke en Hiske kunnen maken.

Huwelijk en kinderen

Cornelis treedt dus in het huwelijk en wel met Grietje Imes. Waarschijnlijk vindt deze heugelijke gebeurtenis plaats in Surhuisterveen in 1626. Over Grietje is niet veel bekend. Haar naam wordt ook wel geschreven als Gryt Jenes.

Er zijn zes kinderen van het echtpaar bekend:
Neeltje trouwt met de koopman, Jan Johannes – voorouder van Hiske van Doezum
Egbert (welgestelde brouwer te Bergum)
Grietje (trouwt met Reyn Ulbes uit het geslacht Sybranda)
Jeltje
Ansck (trouwt met Goijtsen Gabes, zoon van Gabbe Paulus, de eerste menistenleraar in Surhuisterveen)
Theunis die met Inscke Everts trouwt in 1661 – voorouder van Hiske van Doezum en Wopke Kooistra

Op de foto een brandewijnkom uit 1632 van Chinees porselein en zilver vervaardigd door Minne Sikkes. Gezien de status van het gezin Gayckema is er vrijwel zeker bij de geboorte van de kinderen voor het kraambezoek brandewijn geschonken. Misschien in een soortgelijke kom als op de foto, of een zilveren kom.

Beroep en woonplaats

In 1627, hij is dan 24 jaar oud, wordt hij toegelaten als burger van Dokkum. Het feit dat hij genoemd staat, betekent dat noch hij, noch zijn echtgenote in Dokkum geboren zijn. Je werd niet zomaar aangenomen als burger van een stad. Je mocht geen vergrijpen op je naam hebben staan, je moest een fatsoenlijk inkomen hebben en je moest wonen in de stad. Ook was het niet toegestaan om burger te zijn van meer dan één stad.
Van Cornelis weten we dat hij turfschipper was, maar nu weten we dus ook dat hij weliswaar in zijn jeugd een waaghals was, maar verder geen zaken op zijn kerfstok had in 1627. Ook moet hij in Dokkum gewoond hebben.

De kans is aanzienlijk dat hij dicht bij het water gewoond heeft in Dokkum en mogelijk zelfs op de Turfmarkt. Op de kaart van Blaeu uit 1649 staat de naam nog niet vermeld, maar dat houdt niet perse in dat de naam toen nog niet bestond. Blaeu baseerde zijn kaart namelijk op die van Nicolaes van Geelkercken van 1616. Op de afbeeldingen zien we een uitsnede van de kaart van Blaeu en het huidige aanzicht van de Turfmarkt. Op de kaart zien we de Wester Singel. Bij de laatste brug links is de Turfmarkt.

In het proclamatieboek van Dokkum 1582-1592 zien we een aantekening over andere Gayckemas:

In hoeverre deze Lyckle, Menso en Atke verwant zijn aan Cornelis is helaas niet duidelijk. Gezien de datering (einde 16e eeuw) zouden het broers of neven kunnen zijn van de vader van Cornelis. Dat de Gayckemas invloed hebben in Friesland blijkt wel uit het feit dat Menso blijkbaar burgemeester is.

Overlijden

Helaas wordt Cornelis niet oud. Dat weten we omdat in Surhuizum er indertijd een grafsteen voor hem is gemaakt en voor zijn moeder, Neeltje. De volgende tekst is aangebracht:

Cornelis overlijdt in 1645 hij is 42 jaar oud geworden.