Atzo Claeses Nicolai

Deze pagina gaat over Atzo Nicolai, zoon van Claes Atzos, dominee en voorvader van Hiske van Doezum. 

Inleiding

Atzo Nicolai komt ter wereld als Atzo Claeses. Bij zijn studie neemt hij zoals gebruikelijk een Latijnse naam aan. Hij wordt geboren in Franeker, werkt en woont vlak bij Leeuwarden en later in Drogeham, Achtkarspelen alwaar hij overlijdt. Hij heeft twee vruchtbare huwelijken en daarmee vele nakomelingen. Hij is de reden dat heden ten dage de naam Nicolai nog veelvuldig voorkomt in Achtkarspelen.

Verwantschap

Op welke manier is Hiske verwant aan Atzo?

Ze stamt drie keer af van Atzo. Een maal van Gooitzen. Gooitzen is de oudste zoon van de tweede echtgenote Tettje. Een jongere zoon van Tettje en Atzo, Pieter, is over twee lijnen de voorouder van Hiske.

Ouders en voorouders

De ouders van Atze zijn Claes Atzes meester schoenmaker, zoon van Atze Atzes, meester linnenwever en Antje Epedochter Campen, en Maaike Tietes, dochter van de Franeker meester glasmaker Tiete Thomasz en Trijn Jansdochter.

Hij komt dus uit een familie van Franeker ambachtslieden, meester vaklieden, die aan de overgebleven aktes te zien tot de burgers van Franker behoorden die een welvarend bestaan hadden. Uit de aktes blijkt ook dat zijn grootvader Tiete Thomasz met enige regelmaat opdrachten kreeg van de academie ter plaatse. De professoren aldaar zullen mogelijk ook schoenen en linnen ingekocht hebben van zijn vader en grootvader.
Dat en waarschijnlijk het goede verstand dat Atze had verklaart dat hij als jongeling gaat studeren op de Academie.

Via zijn grootmoeder Antje Epedochter Campen stamt hij af van een welvarend geslacht uit Tzum waarvan zijn voorouders zich vestigen in Franeker en aldaar bestuurlijke functies bekleden.

Of Atze broers en of zussen had is niet bekend. Mogelijk is Trijntie Claas wonende in Franeker die in 1650 aldaar trouwt met Doytse Reiners wonende te Tzummarum een oudere zus. Dat is gebaseerd op het feit dat de grootmoeder van Atze Trijntje heet, verder is er geen bewijs over te vinden. Als er sprake is geweest van broers die de volwassen leeftijd bereikt hebben, dan zou in de lijn der verwachtingen liggen dat die ook gestudeerd hadden, of het vak van schoenmaker zouden bekleden. We vinden vooralsnog geen personen die aan deze criteria voldoen.

De tekening van Franeker is gemaakt door Arche in 1613.

Voorouders

Er valt heel wat te vertellen over de voorouders van Atze. Een genealoog die hier veel over heeft uitgezocht is Hein Walsweer die daar uitgebreid over geschreven heeft in het artikel ‘It komaf fan dumny Atso Nicolai’ gepubliceerd in het Genealogysk Jierboek uit het jaar 2000. Het artikel is te vinden vanaf pagina 81.

Klik hier om zijn artikel te lezen. Het zelfde jaarboek bevat tevens informatie over het nageslacht van Atze, opgetekend door Reid van der Ley in het artikel ‘De neiteam fan ds. Atzo Nicolai (1640 – 1701) yn fiif generaasje’ (vanaf pagina 49).

Studie

Atze studeert aan de universiteit van Franeker. Op de eerste afbeelding op de pagina zien we zijn wapen opgetekend in het Liber collegii Franequerensis fundati MDCLXI : mense Julio (ca. 1651). Het volledige album is te vinden op Tresoar. Klik hier om het in te zien.

De tweede aanwijzing is zo mogelijk nog leuker. Het is het handboek van professor Greydanus dat Atze uit diens dictaat heeft opgetekend. Het zijn maar liefst 170 pagina’s keurig opgeschreven tekst. Alles in het Latijn uiteraard, de voertaal bij de colleges de universiteit en in de meeste wetenschappelijke boeken toen. Overigens ook vaak in de brieven die studenten en wetenschappers elkaar schreven.

Het volgen van colleges in vroegere eeuwen kon inhouden dat de student niets anders deed dan het opschrijven van een door de hoogleraar op dicteersnelheid voorgelezen tekst. Zo verkreeg de student het voorgeschreven handboek.         Dergelijke dictaten zijn ook van de Franeker universiteit bewaard gebleven. Rechts het voorblad van de tekst van de Institutiones Physicae uit 1660. De hoogleraar was prof. Johannes Greydanus (1631?-1668); de student Adzo Nicolaides afkomstig uit Franeker. Klik hier om het boek in te zien op Tresoar.

Van der Aa schrijft over professor Greydanus het volgende: GREYDANUS (Johannes), zoon van Tjardus Greydanus, werd te Franeker omstreeks 1633 geboren. Den 18den Junij 1647 aldaar als student ingeschreven zijnde, beoefende hij er de wijsbegeerte onder Arnoldus Verhel en Johannes Phocylides Holwarda, en de geneeskunde onder Philippus Matthaeus, Joachim Frencelius en Johannes Antonides van der Linden. Zijne studiën geëindigd hebbende werd hij den 15den Junij 1654 te gelijk doctor in de geneeskunde en meester in de vrije kunsten.Zich verder op de wijsbegeerte toeleggende, verkreeg hij den 7den Januarij 1658 het regt om die wetenschap openlijk te onderwijzen, en den 25sten Mei 1660 werd hij, in de plaats van den overledenen Christophorus Munsterus, tot Hoogleeraar er in beroepen, welke waardigheid hij den 5den Julij aanvaardde en met lof waarnam tot aan zijnen dood, die den 4den Junij 1668 voorviel. Zijn ambtgenoot Abraham Steindam hield op hem, den 12den daaraanvolgende, eene lijkrede.

Huwelijk en kinderen

Alzo trouwt twee keer. Beide huwelijken zijn zeer vruchtbaar.

Het eerste huwelijk is met Gelske Thijses Holwerda. Atze woont dan in Franeker, zij komt van Leeuwarden. Het huwelijk wordt voltrokken in Jellum op 4 mei 1662. Atze is dan ongeveer 22 jaar oud, Gelske is 4 jaar ouder dan Atze, ze wordt gedoopt in Leeuwarden op 3 juni 1638. Zij overlijdt op 32-jarige leeftijd in Drogeham op 19 april 1671.

Gelske, geen voorouder van Hiske van Doezum, is een dochter van Tys Jans Holwerda, die een aantal maal vermeld wordt als handelend in turf en hout, maar ook als wijncoper int huijs toe Bentum binnen Leeuwarden. Er staat in een akte van september 1661:
Thijs Janssen Holwerda wijncoper int huijs toe Bentum binnen Leeuwarden, ter saecke verteringe bij de affgesante vanden Cheur furst van Brandenburgh tot sijnen huijse gedaen, volgens affreeckeninge vanden Ed. heeren Commissarien der heeren gedeputeerden ende reeckencamer a 218 £ 7-0.

Tys leeft nog in 1673 als hij opkomt voor de kinderen van de inmiddels overleden Gelske. De kinderen krijgen ieder 100 rijksdaalders.

Kinderen uit het eerste huwelijk

De oudste twee kinderen worden gedoopt in Leeuwarden, de middelste twee in Nes en de jongsten in Drogeham.

Zes jaar na het overlijden van Gelske, Atzo is dan 37 jaar oud, treedt hij opnieuw in het huwelijk. Het huwelijk wordt voltrokken in 1677 in Drogeham. De bruid is Tettje Gooytzens, dochter van Gooytzen Roelofs en Sjouck Tjerks.

Kinderen uit het tweede huwelijk

Alle kinderen worden gedoopt in Drogeham.

Beroep

De eerste jaren van zijn werkzaam leven

Atze had ijverig gestudeerd. Waar hij normaal gesproken handelaar en vakman geworden zou zijn in de lijn van zijn voorouders, nam hij naar aanleiding van zijn studie een andere route. Hij werd predikant. De eerste aanwijzing die we hierover vinden komt uit het boek “Naamlyst der heeren predikanten, die onder ’t ressort van de E. classis van Dokkum, zedert de Reformatie gediend hebben” geschreven door D. Wilhelmus Columba (predikant) en uitgegeven in Leeuwarden in 1766. Atze wordt hier als volgt genoemd:

Atzo Nicolaides, of Nicolai, S. M. Candidatus geworden te Dockum den 27 September 1663, hier beroepen den 28 November van den jare voorsz. Was Lid der Synode op ’t Heerenveen 1669. Vertrokken na Drogeham 1670.

Met ‘hier’ wordt bedoeld Nes en Wierum, liggende in Dongeradeel. We zien dat hij Candidatus geworden in Dokkum in 1663, dus toen was hij al afgestudeerd. Hij verblijft niet zo lang in Nes. In 1670 vertrekt hij naar Drogeham. Hij blijft daar 31 jaar lang dominee, tot aan zijn overlijden. Op de foto rechts zien we de toren van de kerk in Wierum die rond 1200 gebouwd is. Het schip is in 1912 geheel herbouwd.

Twee vermeldingen in aktes

Dominee in Drogeham

Atze arriveert in 1670 in Drogeham om daar voor lange tijd neer te strijken. Hij wordt dominee aldaar in de Walburgakerk.

De Walburgakerk in Drogeham
De eerste Walburgakerk is begin 13e eeuw gebouwd in romaanse stijl. De kerk had een halfrond gesloten koor en smalle rondboogvensters. Waarschijnlijk is de kerk in het begin van de 14e eeuw verbouwd in romano-gotische stijl. Volgens een tekening uit 1848 zat in de noordmuur een spitsbogige ingang met een geprofileerde omlijsting en een nis met siermetselwerk; beide zijn kenmerken van de romano-gotiek. In de zuidmuur zaten toen grote rond-boogvensters. Deze zijn er waarschijnlijk later ingezet.
We zien de kerk op een prent uit 1848, ongeveer 30 jaar voordat de kerk in haar huidige vorm werd verbouwd.

Uit een stemkohier van 1698 weten we het volgende over de pastorie van Drogeham: “De Pastorie van Drogeham, zathe en landen bij Ds Atzo Nicolai bewoond en gebruikt, de Oostermeer Landscheidinge ten zuiden en de Ee (later Oude Vaart) ten noorden”.  We vinden dit perceel bij de huidige Bosweg in Drogeham. De pastorie heeft eeuwenlang bestaan, maar werd in 1792 gevestigd in een nieuw gebouwd pand. Maar dat was lang nadat Atze overleden was. Hij woonde met zijn gezin nog in de oorspronkelijke pastorie bestaande uit twee kamers. Een dominee had vroeger vaak meer dan de taak van prediker. Dat leverde vaak niet genoeg op. Zo hield Atze mogelijk ook een boerenbedrijf. De overlevering zegt dat als de kerkgangers zondagsmorgens langs de oude Pastorie kwamen, de dominee soms nog bij de mesthoop werkte, maar toch op tijd in de kerk was. Maar die overlevering kan uiteraard ook over de opvolgers van Atze gaan.

Overlijden

Atze overlijdt op 61 jarige leeftijd. We vinden een grafschrift in het baarhuisje van de kerk van Drogeham.
Op de grafsteen in het baarhuis: “Anno 1771 den 7de Augusti sterf de Eersame Hooggeleerde Do Atzo Nicolay in leve Getrouwe Dienaar des Evangelie J.C. over Sijn gemeente in Droogeham in Harkema-Opeinde, oud in syn 62 jaar en leit alhier begraven”.