Geertruida Mallee – zuster Valesia

Over Geertruida Mallee

Geertruida wordt geboren op 25 augustus 1902 in Den Haag en is de oudste dochter van Adrianus Cornelis Gerardus Mallee en Susanna Clasina van der Wal die vier maanden voor haar geboorte op 23 april 1902 in het huwelijk treden. Na haar wordt broertje Johannes Reinier geboren (1904), gevolgd door zusjes Antonia Maria (1905) en Adriana Susanna Clasina (1906). Het is een katholiek gezin waarin de opgroeit. Het gezin heeft zich in de Schilderswijk gevestigd zoals zovele gezinnen uit de middenstand dat deden.
Als ze net in de twintig is kiest ze voor een leven als zuster bij de Kleine Zusters. Uit familieverhalen weten we dat ze wel eerst een reguliere baan had voordat ze in het klooster toetrad. Ze treedt toe als novice in 1924, ze is dan 22 jaar oud. Het zal even wennen geweest zijn voor haar ouders en broer en zussen, ze is de eerste die het nest verlaat. Zusje Adriana is pas 17 jaar oud en zal haar oudere zus vast gemist hebben.

Over zuster Valesia

Ze legt op 23 jarige leeftijd, op 5 oktober 1925 de kloostergelofte af in het moederhuis te Heerlen bij de Congregatie der Kleine Zusters van de Heilige Joseph.

Waarom koos ze nu juist voor deze kloosterorde? Dat valt vast te verklaren vanuit de geschiedenis van de familie Mallee. We weten dat Johannes Gerardus Mallé, de betovergrootvader van Geertruida die leefde van 1768 tot 1848, al lid was van de gemeenschap van de Boskantkerk in Den Haag, een franciscaner kerk. De Boskantkerk verdwijnt pas uit het Haagse straatbeeld in 1945 toen de kerk werd afgebroken na de verwoestingen in de Tweede Wereldoorlog. De kans is vrij groot dat de familie Mallee door de generaties heen deze kerk is blijven bezoeken. De Kleine Zusters behoren ook tot de Franciscaner familie.

We zien dat ze in 1950 het zilveren jubileum viert, er wordt melding van gemaakt in De Tijd van 22 september 1950.

In het stukje wordt gesproken over haar werkzaamheden bij het sanatorium in Horn. Dit sanatorium was belangrijk voor Limburg vanwege de vele tuberculoselijders, de mijnen waren nu eenmaal niet zo best voor je longen. In ‘Met de minsten der Mijnen: Geschiedenis van de Kleine Zusters van de H. Joseph’ schrijft Gabrielle Maria Elisabeth Dorren er over. Zij noemt een aantal mensen die een belangrijke rol speelden in Hornerheide. Een daarvan is zuster Valesia die met name haar stempel drukte op de administratie die vanaf 1927 in handen was van de zusters.

 

De naam Valesia

De naam Valesia is meer bekend als Valois. Valois, oorspronkelijk Val d’Ois, was een streek in de vallei van de Oise in het huidige Picardië. Uit deze streek is het Huis Valois afkomstig, dit huis heeft vele Franse koningen opgeleverd in de periode 1328 tot 1589. Een bekende telg uit dit huis is Johanna van Valois (1464 – 1505), dochter van Lodewijk XI en echtgenote van Lodewijk XII.
Johanna trouwt als ze 12 jaar oud is met Lodewijk van Orleans, het is uiteraard een gearrangeerd huwelijk. Johanna is ziekelijk en enigszins gebocheld, een genetische erfenis van haar vader Lodewijk XI, en krijgt zacht gezegd geen genegenheid van haar man. Uiteindelijk stuurt deze dan ook op een scheiding aan met het argument dat Johanna onvruchtbaar zou zijn. De scheiding wordt op die grond verleend.
Hierna  trekt de ongelukkige Johanna zich terug in Bourges, waar zij de Kloosterorde der Zusters Annunciaten (zusters van Maria Boodschap) sticht. De Annuntiaten houden zich bezig met onderwijs, verpleging en missionering. De statuten van deze orde worden in 1501 bekrachtigd door paus Alexander VI.
In 1503 sluit Johanna van Valois zich bij de eerste groep nonnen aan. In 1517 keurt paus Leo X de constituties van de orde goed.
Johanna van Frankrijk overlijdt in he klooster omringd door haar medezusters, op 4 februari 1505. Zij wordt eerst in 1743 door paus Benedictus XIV zalig, en nadien in 1950 door Pius XII heilig verklaard. De Annunciaten behoren tot de tweede orde van de franciscaanse familie.

Waarschijnlijk is de heilige Johanna van Valois de reden om Geertruida zuster Valesia te noemen.

De Kleine Zusters van de Heilige Joseph

Uit bezorgdheid over toenemend alcoholisme, leegloperij, liberalisme en andere ontsporingen startte Peter Joseph Savelberg (op de foto te zien) als kapelaan een Vincentiusvereniging. In 1867 stichtte hij in Heerlen een gasthuis voor onbemiddelde wezen en bejaarden. Uiteindelijk richtte hij ter ondersteuning van deze mensen een zustercongregatie op. Op 21 juni 1872 werd de congregatie van de Kleine Zusters van de Heilige Joseph gesticht. In 1875 stichtte hij ook de congregatie van de Broeders van de H. Joseph.

Savelberg wordt geboren in Heerlen in een welvarend gezin. Hij is begaan met de minderbedeelden in de samenleving en zet zich daar voor in. In november 1865 wordt hij benoemd tot kapelaan aan de St. Pancratiusparochie in Heerlen. Hij had bij voorgaande aanstellingen ook geprobeerd om wees- en bejaardentehuizen op te richten, maar het lukt hem ook nu niet voldoende geld bijeen te brengen. In Heerlen was het niet anders. Uiteindelijk was zijn overbuurman bereid zijn eigen huis als opvanghuisje ter beschikking te stellen. Op 4 oktober 1867 werd het godshuisje geopend. Nu was het zaak zusters voor de verzorging te krijgen. Binnen een jaar had hij zeven godsdienstig ingestelde vrouwen gevonden. In 1870 betrokken de Franciscanessen een ander pand en kon Savel­berg het oude gebouw aan de Gasthuisstraat 2 huren. De kapelaan ging ook zelf in het pand wonen.

In het begin werd er bittere armoede geleden. De zusters moesten bij de boeren in de omgeving om voedsel gaan bedelen. Op 21 juni 1872 werden de eerste zes novicen ingekleed en dat was de aanvang van de congregatie van de Kleine Zusters van de Heilige Joseph. De zusters leefden volgens de regel van de Derde Orde van Sint Franciscus.
De congregatie is lid van de franciscaanse familie en heeft zich in het verleden toegelegd op verpleging, bejaardenzorg, kinderopvoeding en onderwijs, vooral in Limburg, maar ook in Vlaanderen. De zusters zijn ook werkzaam geweest in de missie in China, Indonesië en Kenia. Inmiddels is de Nederlandse zustergemeenschap sterk vergrijsd, maar er zijn nog zusters actief in vrijwilligerswerk.
Op de foto links is Zuster Valesia te zien op Hornerheide samen met Rector Salomons. De foto is waarschijnlijk rond 1950 gemaakt.

De Kleine Zusters – huisvesting in Heerlen

In 1870 betrok de Heerlense priester P.J. Savelberg met zeven religieus ingestelde vrouwen het pand op Gasthuisstraat 2 in Heerlen, het Savelbergklooster (links op de foto te zien). Zij zorgden daar voor hulpbehoevende bejaarden en wezen. Op 21 juni 1872 werden de eerste zes novicen ingekleed en was de congregatie van de Kleine Zusters van de Heilige Joseph een feit. In 1875 werd het huis door Mgr. Savelberg gekocht. Er werden zwakke en zieke mensen met de zogenaamde Kneippkuur behandeld. In 1878-1879 liet hij naast het huis een kapel bouwen.
Al snel na de eeuwwisseling bleek het pand aan de Gasthuisstraat 2/2A te klein voor de snel groeiende congregatie.

Rond 1915 waren er al meer dan 400 Kleine Zusters actief. De leiding over de congregatie was inmiddels overgegaan op Mgr. Leo Driessen. Hij liet een nieuw moederhuis voor de zusters bouwen aan de Gasthuisstraat nr. 45, het Sanatorium, later Huize De Berg genaamd. Dit deel zou zich richten op de opvang van kurende dames.
Zowel in 1911 als in 1916 werd het complex uitgebreid met een vleugel en een uitbreiding van het hoofdgebouw. In 1919 is er tussen de vleugel en het hoofdgebouw een kapel bijgebouwd naar ontwerp van Jos Seelen. Dit is het gebouw zoals Geertruida het bewoond heeft als novice en in haar eerste jaar na haar professie (1925-1926). In 1932 is er nog een kloostervleugel toegevoegd. Deze vleugel zou onderdak gaan bieden aan de door mgr. P.J. Savelberg gestichte orde van de Kleine Zusters van de H. Joseph. De zusters verzorgden ook de verpleging in het St. Jozefziekenhuis en in de zenuwinrichting voor vrouwen, die ook in het Sanatorium was gehuisvest. Op de bovenstaande afbeelding is Huize De Berg te zien zoals het er oorspronkelijk uitzag.

Sanatorium Hornerheide

In de negentiende eeuw en begin twintigste eeuw kwam Tuberculose vaak voor in Nederland. Veroorzaakt door slechte woon- en werkomstandigheden, stoffig, bedompt en donker. Pas in de vijftiger jaren van de twintigste eeuw verloor de ziekte terrein, dankzij verbeterende omstandigheden, maar met name door de beschikbaarheid van antibiotica. Vanaf 1899 werd er dan ook een aantal sanatoria opgericht, zo ook in 1921 in Horn, Limburg. En dat was hard nodig. Tuberculose kwam veelvuldig voor onder de mijnwerkers.
De verpleging en huishouding in het R.K. Limburgse Groene Kruis Sanatorium werd verzorgd door de missiezusters van Steyl. Aanvankelijk kwam het sanatorium niet goed op gang. Dat veranderde toen het werd overgenomen door de Kleine Zusters in 1926. Zuster Valesia was één van de zusters die vanaf de start betrokken was. Zij was het met name die de administratie opzette en beheerde. In 1954 had zij 86 collega zusters die zich allen inzetten voor het sanatorium. Net voor de oorlog was het aantal patiënten hoger dan ooit, 262, maar ook in andere jaren was dit aantal aanzienlijk meer dan 100. Aan het einde van de zeventiger jaren vertrokken de laatste zusters.
Rechts een foto van de Boskapel te Hornerheide.

Aanvankelijk lag Hornerheide, zoals het sanatorium al snel werd genoemd, op een nogal kale vlakte en bestond het uit een tiental houten paviljoens. Na 1926 werd dit al snel veranderd en werden er bossen en perken aangelegd. De houten gebouwen werden één voor één vervangen door stenen panden, de eerste in 1927 omdat een vrouwenpaviljoen afbrandde, de overige gebouwen vanaf 10 jaar later. Omdat frisse lucht en zuurstof belangrijk was, kuurden de patiënten zoveel mogelijk in de open lucht, of minstens met de ramen open. Dat was bij tijd en wijle een zeer koude aangelegenheid en de zusters moesten de warme kruiken af en aan slepen.

Video’s

Video’s van Hornerheide en de Kleine Zusters van de Heilige Joseph ten dele uit de tijd van zuster Valesia

klik⥏   Amsterdamse journalist Prins Carnaval (1961)
Deze video bevat een klein stukje over Hornerheide vanaf 1:44
Een journalist van een landelijk ochtendblad stapt op van zijn werk in Amsterdam en vertrekt naar zijn geboorteplaats Roermond, waar hij de taak van Prins Carnaval Thei II op zich neemt. In het stadhuis neemt hij het bestuur over Roermond van burgemeester Höppener over en ’s avonds verschijnt hij op het grote bal. De volgende ochtend gaat hij met zijn gevolg naar het sanatorium Hornerheide, waar ze de patiënten vermaken. ’s Middags maakt hij op de prinsenwagen deel uit van de optocht door de stad en ’s avonds bezoekt hij alle café’s. Na afloop licht hij met een kater in bed.
klik⥏   Aflevering van Andere Tijden over de Kleine Zusters
De Kleine Zusters uit Heerlen zorgden voor zieken, bejaarden, gehandicapten, kinderen in de eigen streek én ver weg op missie. Een leven vol opoffering. Maar ook avontuurlijk, leerzaam en de ontsnapping aan het lot dat bijna elke vrouw wachtte: huisvrouw worden. Andere Tijden over het klooster als bron van emancipatie.
klik⥏   RKK uitzending waarin zusters op leeftijd aan het woord komen
Deze video bevat twee onderwerpen, het deel over de Kleine Zusters is te zien vanaf 9:09
Zuster José van der Leeuw, Zuster Jeanne d’Arc en Overste Esther Geertsma. Vrouwen op leeftijd die behoren tot de laatste van de 200 leden van de congregatie De Kleine Zusters van de Heilige Joseph. De congregatie werd 140 jaar geleden in Heerlen opgericht. Zuster Jeanne d’Arc (95) woont dit jaar 75 jaar in het klooster. “Mijn leven hier in de congregatie heeft vele gelukkige jaren gekend”. Zuster Jeanne deed huishoudelijk werk en als bejaardenverzorgster.
In een tijd waarin in Nederland de ontkerkelijking voortschrijdt en het werk van de zusters door de welvaart en betere voorzieningen voor zieken en gehandicapten grotendeels overbodig is geworden, blikken de zusters in Kruispunt TV terug op een veelbewogen leven. Een leven waarin de barmhartige grondbeginselen van de congregatie centraal stonden en hulp bieden de voornaamste opdracht was.

Koninklijk bezoek in 1950

In 1950 kwamen Koningin Juliana en Prins Bernhard op bezoek in Hornerheide. Zuster Valesia is dan 48 jaar oud en viert een aantal maanden later haar zilveren jubileum als zuster.

Het was dinsdag 25 april 1950 en uitzonderlijk slecht weer. Het werd toen maximaal 8 graden en er vielen winterse buien. Het Koninklijke paar ging op deze dag met de auto van Maastricht naar het noorden. Bij de doortochten in Horn, Hornerheide, Baexem, Weert, Nederweert, Panningen en Maasbree – waar overal even gestopt werd – vielen sneeuwbuien waardoor het wit werd.

Uiteraard wordt er in alle mogelijke kranten over het bezoek geschreven en komt in alle verslagen ook het bezoek aan Hornerheide aan bod. Precies als het koninklijk paar daar aankomt, kon het weer niet slechter zijn. Via deze link is één van de artikelen te lezen. Het komt uit het Algemeen Handelsblad van 26 april 1950.

De foto links is afkomstig uit hetzelfde artikel en heeft als bijschrift “VLOKKEN NATTE SNEEUW joegen door de lucht, toen de Koningin een tocht maakte langs de paviljoens van sanatorium te Hornerheide”.

Bronnen en foto’s: 1L, Youtube, Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, Andere Tijden, Delpher, Algemeen Handelsblad, Reykheyt Centrum voor Regionale Geschiedenis, protestant.nu, Wikipedia
menu
(afgeschermd)