Petrus van de Kamp

Hoofdpersoon: Petrus van de Kamp
Roepnaam: Peter
Ouders: Johannes Petrus van de Camp en Petronella Janssen
Gedoopt: 11 augustus 1763, Warbijen, Kleef, Noordrijn-Westfalen – Duitsland
Huwelijk 1: 24 juni Oud-Zevenaar – Gelderland
Huwelijkspartner 1: Johanna Martina Hoffmans
Huwelijk 2: 14 oktober 1800, Oud-Zevenaar – Gelderland
Huwelijkspartner 2: Maria Hendricks
Huwelijk 3: 8 februari 1803, Oud-Zevenaar – Gelderland
Huwelijkspartner 3: Wilhelmina van Luenen
Overlijden: 22 januari 1832, Oud-Zevenaar – Gelderland

Geboorte en jeugd

1815 Rijkswapen van NederlandPetrus wordt gedoopt in het Kleefse Warbeijen. Hoewel hij in 1787 al in Oud-Zevenaar gaat wonen, zal het nog jaren duren voordat hij het Nederlanderschap krijgt. Dat is geen keuze, maar een treffer. In 1816 ging een aantal Kleefse enclaves naar de provincie Gelderland en werd daardoor Nederlands. Sindsdien behoren Zevenaar, Duiven, Wehl, Huissen en een aantal andere plaatsen in die regio tot het Koninkrijk der Nederlanden. En dat geldt ook voor Petrus en Wilhelmina, die zijn dan niet langer Pruisisch, maar Nederlands. Dat zal wel een rare gewaarwording geweest zijn.
De Nederlandse Staatscourant bericht er op 8 juni 1816 over op de voorpagina. Klik hier om het nieuws van die dag te lezen.

Petrus is de doopnaam, maar heel veel later, in 1828, zien we dat hij ondertekent met Peter. Waarschijnlijk is dat de roepnaam geweest van kinds af aan. We gaan er van uit.

Peter groeit op in een vrij groot gezin. Hij is het één na jongste kind. De benjamin Joannes Wilhelmus is krap drie jaar jonger. Oudste zus Mechtildis zal bijna een tweede moeder voor hem geweest zijn, zij is 16 jaar ouder. Catharina is 14 jaar ouder, Gerardus is 12 jaar ouder. Broer Theodorus komt in 1753 ter wereld, maar overlijdt al heel jong. Zusje Joanna Maria en tweede broertje Theodorus komen in 1759 en 1763 ter wereld. Eigenlijk heeft Peter dus aardig wat broers en zussen, maar die schelen allemaal te veel in leeftijd om er echt mee gespeeld te hebben. Misschien trok hij het meest op met de jongste, Joannes en wellicht ook met de vier jaar oudere Theodorus. Hij noemt later een zoon Johannes en een zoon Theodorus.

Huwelijken

Oud Zevenaar

Hij trouwt met Johanna Martina Hoffmans op 24 juni 1787 in Zevenaar. Het is een kinderrijk huwelijk, er worden maar liefst acht kinderen geboren. Als laatste wordt een tweeling geboren en die tweeling lijkt Johanna fataal te worden. Ze overlijdt 12 dagen na de bevalling op 9 november 1799. Peter blijft achter met vier kinderen.

Dat zal één van de redenen geweest zijn dat hij weer snel in het huwelijk treedt, op 14 oktober 1800, met Maria Hendricks dit keer. Ze is ongeveer 6 jaar jonger dan Peter.

17870624-huwelijk-petrus-van-de-camp

Hij heeft niet veel geluk, want Maria overlijdt kort na het huwelijk op 10 december 1801. Dit kan te maken hebben met de Roodvonk epidemie die er toen heerste.

18001014-huwelijk-petrus-en-maria

Ruim een jaar later gaat Peter zijn derde huwelijk aan. Hij treft een veel jongere echtgenote. Wilhelmina van Luinen is gedoopt op 17 januari 1777 in Oud-Zevenaar en is dus 14 jaar jonger. Het paar treedt in het huwelijk op 8 februari 1803 in Oud-Zevenaar. Wilhelmina is de dochter van Henricus van Luinen (Leunen, Lünen, Luenen) en Joanna Tiemes.

18030208-huwelijk-petrus-en-wilhelmina

Kinderen

Kinderen uit het eerste huwelijk met Johanna Martina Hoffmans

Voornamen Doopdatum Doopplaats
Petrus 3 maart 1788 Oud-Zevenaar – Gelderland
Johannes Hendricus 3 maart 1788 Oud-Zevenaar – Gelderland
Johannes Hendricus 8 januari 1789 Oud-Zevenaar – Gelderland
Hermannus 29 september 1792 Oud-Zevenaar – Gelderland
Antonius 7 juli 1795 Oud-Zevenaar – Gelderland
Johannes 30 oktober 1797 Oud-Zevenaar – Gelderland
Frederikus 28 oktober 1799 Oud-Zevenaar – Gelderland
Gertrudis Petronella 28 oktober 1799 Oud-Zevenaar – Gelderland

Er wordt twee keer een tweeling geboren. Van de eerste tweeling weten we dat Johannes overlijdt als hij twee maanden oud is, waarschijnlijk is Petrus ook niet oud geworden. De tweede tweeling is ook maar een paar dagen gegund op deze aarde, Gertrudis sterft al vlak na de geboorte, Frederikus wordt 3 dagen oud. Van de overige kinderen weten we dat ze de volwassen leeftijd bereikt hebben. Moeder Johanna overlijdt in ’t kind bed.

17991109-overlijden-1e-echtgenote-petrus

Er zijn geen kinderen uit het huwelijk met Maria Hendricks

18011210-overlijden-2e-vrouw-petrus

Kinderen uit het huwelijk met Wilhelmina van Luenen

Voornamen Doopdatum Doopplaats
Theodorus 4 april 1804 Oud-Zevenaar – Gelderland
Joanna Maria 15 juni 1806 Oud-Zevenaar – Gelderland

Theodorus bereikt de volwassen leeftijd, van Joanna Maria zien we geen huwelijk, waarschijnlijk overlijdt zij als kind.

Onderstaand een heldhaftige verrichting van één van de kinderen van Peter en zijn eerste vrouw Johanna Martina, Hermannus, waarover bericht wordt in de Arnhemsche Courant van 17 juli 1821. Hij wordt beloond voor het redden van een aantal gezinnen dat het slachtoffer dreigde te worden van de watersnoodramp die Oud-Zevenaar treft in 1820. De gouden rijder die hij onder andere hiervoor ontvangt, is een munt.

18210717 - Hermannus van de Kamp krijgt gouden medaille
Arnhemsche Courant 17 juli 1821
De Gouden Rijder was geen alledaagse munt om brood of eieren mee te kopen. De munt werd juist vaak gebruikt door Nederlandse handelaren bij grote transacties. De munt werd voor het eerst geslagen in Gelderland in 1581, vooral met het oog op winst; hij werd ver boven zijn intrinsieke waarde in omloop gebracht. Later werd de munt algemeen geslagen en ook tot in de 17e eeuw gebruikt. Na 1625 verdween de gouden rijder weer tijdelijk uit het officiële betaalverkeer.
Gouden rijderIn 1749 wilde men de wildgroei van versleten en gesnoeide Gouden Dukaten aanpakken. Mensen mochten deze illegaal geworden munt wel inleveren. Voor de verwerking van het binnengekomen goud werd teruggekeerd naar het slaan van de Gouden Rijder, die om zijn lage gehalte hiertoe technisch geschikt was. De nieuwe Gouden Rijder kreeg een vaste koers van 14 gulden, dus dat is de waarde van dat deel van de beloning van Hermannus. 14 gulden in 1821 vertaalt naar een kleine €300,- nu.

Wilhelmina van Luenen

17770119-doop-willemina-van-leunenWilhelmina wordt gedoopt in Zutphen op 19 januari 1777. Ze is de dochter van Henricus van Leunen en Johanna Tiemes. Over Henricus en Johanna is weinig terug te vinden. Waarschijnlijk heeft ze een zus die Johanna heet. Die is getuige bij de doop van haar dochter in 1805. Mogelijk ook een broer Joannes. Dat is gebaseerd op het briefje dat echtgenoot Peter schrijft in 1828. Zie onderstaand. De naam van Luenen kan komen van het plaatsje dat vlak bij Wijchen in Gelderland ligt, of van het Duitse Lüenen in Noord-Rijnland-westfalen.

zutphen

Vernoeming

Ze vernoemt wel een dochter naar haar moeder, maar haar zoon heet niet Henricus, maar Theodorus. Het kan er mee te maken hebben dat Peter al een zoon heet die Johannes Hendricus heet, maar dat is niet waarschijnlijk. Als ze met Peter trouwt in 1803 is ze 26 jaar oud. Uiteraard kan ze al eerder getrouwd geweest zijn en een zoon Henricus hebben, maar daar zijn geen tekenen van. Het is dus een beetje raadselachtig waarom het oudste kind geen Henricus genoemd wordt. Misschien werd er verwacht dat er meer kinderen geboren zouden worden dan de twee die we uiteindelijk ter wereld komen. Dat mocht gezien haar leeftijd ook best verwacht worden. Het mocht echter niet zo zijn.

Overlijden

Ze is 72 jaar oud als ze overlijdt op 7 februari 1849. Ze is in Oud Zevenaar blijven wonen en overlijdt aldaar. Er is ook een memorie van successie die op zich al interessant is omdat de beroepen van de erfgenamen (haar stiefkinderen en zoon Theodorus) vermeld staan. Klik hier om de memorie te zien.

Ietwat raadselachtig briefje.

1828-briefje-peter-van-de-kamp
Huijs Nommer 125
Begroting der huishouding
Peter van de Kamp
Willemin van Luenen
Theodorus van de Kamp zoon
Dinna Frederiks mijt
Hanna van de Kamp 8 jaar
Theodorus van Luenen 10 jaar
2 grote beesten over de 2 jaar
2 onder de 2 jaar
3 varkens
oud Zevenaar op 12 december 1828
Uw dienaar Peter van de Kamp
Ben tans niet wel

In 1828 schrijft Peter een briefje. Het wordt bijgevoegd bij het bevolkingsregister en daar is ook waar nakomeling Jos van de Kamp het vindt. Het is interessant om meer dan één reden. We zien dat dochter Joanna Maria niet genoemd wordt en zij zal dan voor 1811 overleden zijn. Voor 1811 omdat er anders iets te vinden zou moeten zijn over haar bij de burgerlijke stand (huwelijk en of overlijden) en dat is niet het geval.

Ook valt op dat er buiten Theodorus (die in 1828 23 jaar oud is) nog twee andere inwonen bij Peter en Willemina, namelijk Hanna van de Kamp en Theodorus van Luenen. Over de eerste is veel uitgezocht door Jos van de Kamp en hij komt tot de conclusie dat Hanna een onecht kind is van de zoon van Peter, Johannes Hendricus. Hanna is dus een kleinkind van Peter en zijn eerste vrouw. Zij woont in 1825 al bij het gezin.

Wie Theodorus van Luenen is, is nog nader uit te zoeken. Als hij onder deze naam bij geboorte bij de burgerlijk stand is ingeschreven, komt er maar één kind in aanmerking:
Kind: Theodorus van Lunen
Geslacht: Man
Geboorteplaats: Venray
Geboortedatum: zondag 12 juli 1818
Vader: Joannes van Lunen
Moeder: Joanna Janssen

Wie deze Joannes is, is vooralsnog onduidelijk. Mogelijk een broer van Wilhelmina. Hoe dan ook, de twee inwonenden zeggen veel over het echtpaar. Ze zijn bereid om twee extra monden te voeden en om twee kinderen van anderen op te voeden. Als het waar zou zijn dat Hanna een onecht kind is, zal dat interessante kost zijn geweest voor de roddelaars in het dorp. Daar heeft Peter zich blijkbaar weinig van aangetrokken.

Het laatste dat opvalt aan het briefje is dat hij als P.S. schrijft dat hij niet wel is. Benadrukt, dus het heeft betekenis. Het duidt op enige ergernis. Slaat dat op het feit dat hij het briefje moest schrijven en daar eigenlijk geen zin in had? Het ziet er wel enigszins afgeraffeld uit. Of vond hij het te veel gevraagd omdat hij immers ziek was? Misschien werd hij ook om andere zaken lastiggevallen. Of het is een verontschuldiging, maar waarom dan die onderstreping. Het is in ieder geval interessant dat hij de moeite neemt om het er bij te vermelden aan de ambtenaren van Zevenaar. Omdat hij schrijft ‘uw dienaar’ schrijft hij wellicht aan de burgemeester. Of is dat enigszins cynisch bedoeld.

Hoe dan ook, leuk dat dit briefje bewaard gebleven is en gevonden!

Bovenstaand het toenmalige raadhuis van Zevenaar.

Beroep

Peter woont voor hij naar Oud-Zevenaar vertrekt in Warbeyen, dat nu in Duitsland ligt. Zoals bovenstaand al te lezen valt, Indertijd verhuisde hij niet van land, want zowel Warbeijen, als Oud-Zevenaar zijn in die tijd Kleefse enclaves en behoren bij Pruisen.

De afstand tussen Warbeijen en Oud-Zevenaar is ook goed te overzien, 25 kilometer. Die afstand kon indertijd binnen de twee uur met paard en volle wagen worden afgelegd, uiteraard ijs en weder dienende.

Warbeyen is een klein dorp dat drie kilometer ten zuiden van Emmerik ligt. In 2016 zijn er ongeveer 700 inwoners. Ook in de tijd van Peter was het een kleine plaats, met als meest markante punt de kerk. De meeste inwoners verdienen nu en toen ook hun geld met agrarische werkzaamheden, dus als hij geen landbouwer wil worden, dan zijn de kansen op een ander beroep in Warbeyen niet heel groot. Nu was Oud-Zevenaar ook niet een wereldstad, maar blijkbaar is daar de kans voor Peter geweest om aan de slag te gaan als koster. Warbeyen2

Leesmethode van RijkensHij wordt eerst aangesteld als koster, maar wordt dan bij oprichting van een katholieke school ook schoolmeester. We zien bij de optekening van het overlijden van zijn tweede vrouw Maria in 1801 dat hij dan al koster is. Nadat hij overleden is, wordt duidelijk dat hij ook organist was. Zie meer daarover op de pagina over zoon Theodorus.

De school hoort bij de St. Martinus kerk, waar Peter als koster naast woont en wordt in 1807 opgericht door de pastoor van de kerk, Gerardus Mulder uit Emmerich.

Leesmethode van Rijkens-2In feite is de school niet meer dan een vertrek in de woning van Peter. De school wordt in de winter bezocht door ongeveer 100 leerlingen en in de zomer door 25 leerlingen. Het totaal aantal kinderen dat voor de school in aanmerking komt bedraagt ongeveer 310. Oorzaken van het zeer grote schoolverzuim zijn bittere armoede en de grote afstanden..
In het begin van de 19de eeuw wordt niet gesproken over onderwijzers, maar over ‘schoolmeesters’ en ‘schoolmeesteressen’ en over ‘schoolhouders’ en ‘schoolhouderessen’. In de loop van de 19de eeuw (vanaf ongeveer 1815) wordt de term ‘onderwijzer’ en ‘onderwijzeres’ steeds gebruikelijker.

1810 – Mannen in Oud-Zevenaar

In 1810 wordt er opgetekend welke mannen wonen in Oud-Zevenaar. Dat wordt gedaan om te kijken welke er nog opgeroepen kunnen worden voor het leger. Er worden 356 mannen geregistreerd.
Er is een kolom aanwezig en dienstplichtig/geschikt voor de dienst met een leeftijdsschaal die gaat van 17 tot 50 jaar oud en afwezig met de onderverdeling dienstplichtig en verdacht oponthoud en niet geschikt voor de dienst met de twijfelachtige verdeling onder bepaalde condities en absoluut. Waarschijnlijk heeft men alleen de mannen in die leeftijdsgroep geregistreerd. Het is daarom waarschijnlijk dat twee zoons van Peter niet geregistreerd zijn, ze waren 13 en 15 jaar oud.

Waarom nu deze inventarisatie?
Europa zat midden in de Napoleontische oorlogen die van 1803 tot 1815 zouden duren. In 1810 nam Napoleon een flink aantal Duitse gebieden in, waaronder delen in de buurt van Oud-Zevenaar. In datzelfde jaar had het Franse rijk haar grootste omvang. Ook Oostenrijk was ingenomen. Dan is het te begrijpen dat een ieder die maar geschikt zou kunnen zijn om te vechten, dat dan ook moest doen. Het gebied waar het gezin van de Kamp woont is dan nog Duits, onderdeel van Pruissen en dat zien we ook aan het document dat in het Duits is opgesteld.
Vanaf 1813 zou Pruissen weer meedoen met de geallieerden die dan al grote successen boeken tegen Napoleon.


We zien dat Peter niet geschikt wordt geacht om nog dienst te nemen in het leger. Hij valt in de meest gunstige categorie; absoluut niet geschikt voor de dienst. Bij zoons Heinrich (26 jaar oud) en Hermanus (23 jaar oud) is het een ander verhaal. Zij vallen in de categorie niet geschikt voor de dienst onder voorwaarden. Nu staat er wat bij geschreven, maar dat is heel moeilijk te lezen. De kans bestaat dat deze twee jonge mannen en hun vader, die dan 49 is en strikt genomen ook nog gewoon opgeroepen had kunnen worden, slim genoeg waren en invloed genoeg hadden om een goed excuus doorslag te laten geven.

De Heinrich die genoemd wordt is gedoopt als Johannes Hendricus en wordt later Joannis genoemd. Het is zijn onwettige dochter die bij Peter inwoont. Zie het hoofdstuk ‘Ietwat raadselachtig briefje’.

Kaart van het ambt Liemers

Er is in 1797 een prachtige kaart getekend van het ambt Liemers waarop ook Oud Zevenaar te vinden is.
De omschrijving is als volgt:
Charte vom Grossen und Kleinen Heilberger Zehndten im Amte Lijmers gelegen …
Aufgenommen und in drei Speciael Charte gezeichnet von F.M. Loeffler … im Jahre 1792. Wegen vorgefallener veranderung in eine Generaal Charte gezeichnet von W.H.C. von Rappard, capitain.

Op de afbeelding bovenstaand het deel waarop Oud Zevenaar staat, de kerk is aangemerkt. Peter en zijn gezin wonen naast de kerk, dus dat maakt het gemakkelijk om te zien waar ze woonden.

We zien ook op de kaart dat het een heel landelijk gebied is en het maakt ook des te duidelijker waarom het overgrote deel van de leerlingen van Peter van het platteland kwam.

Klik op de kleine afbeelding van de kaart om naar de pagina te gaan van het Gelders Archief waarop de kaart beter te bekijken is.

Watersnoodrampen

overstroming1Zevenaar, vooral Oud Zevenaar, ligt vlak bij een aantal meanders in de Oude Rijn en vlak bij dijken die in de loop van de jaren beter onderhouden hadden kunnen worden en bijzonder onder druk stonden. Vooral in periodes waarin er ijs vanuit Duitsland de rivier af kwam, in ijzige winters, vinden de rampen plaats. Vanwege deze ligging in het rivierenland waren er regelmatig overstromingen die Oud-Zevenaar troffen. Bovenstaand hebben we al gezien dat er in 1820 een ramp plaatsvond, zo ook in 1799 en 1809. De lijst is langer, ook voordat de van de Kamps in Oud Zevenaar neerstreken zijn er watersnoodrampen geweest en helaas was het probleem in 1820 niet opgelost. Ook in tussenliggende jaren zijn er spannende momenten en problemen geweest, maar in de genoemde jaren vinden er dramatische gebeurtenissen plaats waarbij veel doden vallen, vee sterft, velen dakloos worden en de effecten ver in de betreffende jaren voelbaar zijn.

kerk-van-oud-zevenaarDe familie van de Kamp heeft geluk want die behoort tot de welvarende laag van de bevolking en het kostershuis naast de kerk bij de dijk lijkt redelijk veilig te liggen. Voor zover bekend, zijn er onder de van de Kamps geen slachtoffers gevallen. We weten uit een krantenartikel van 1820 dat Peter na de ramp van 1820 samen met anderen een commissie opgericht heeft om de slachtoffers uit de omgeving die vaak al een arm bestaan hadden en nu huis, haard en inkomen kwijt zijn te helpen.  Het artikel is te lezen op de pagina ‘Watersnoodrampen in Zevenaar’.  Op de pagina staat ook meer over de rampen in de jaren 1799, 1809 en 1820.

Overlijden

18320123-overlijden-petrus
Er staat:
No. 5
Op heden den drie en twintigsten der maand Januarij des jaars achttien honderd twee en dertig, des voorde middags ten halftwaalf ure, zijn voor Ons Jacob Lambert Willem Carel van Beiler fungerend Burgemeester der Gemeente Zevenaar provincie Gelderland, Ambtenaar van den Burgerlijken Staat, verschenen Hendrik van Kempen, Buurman van den overledenen, oud acht en vijftig jaren, van beroep Winkelier en Bernardus Gesthuijsen, buurman van de overledenen, oud acht en viertig jaren van beroep daghuurder beide wonende te Oud Zevenaar binnen deze Gemeente, welke ons hebben verklaard, dat op Zondag den twee en twintigste der Maand Januarij dezes jaars, des morgens ten halfzeven ure Peter van de Kamp in leven Schoolonderwijzer, geboren te Warbeijen Pruissen den elfden Augustus zeventien honderd vier en zestig gewoond hebbende te Oud Zevenaar in deze Gemeente, man van ??? Wilhelmina van Leunen en zoon van bij de comparanten onbekende ouders; in den ouderdom van zevenenzestig Jaren en ruim vijf maanden ten zijnen huize in wijk C nr 63 binnen deze Gemeente is overleden.
Waarvan wij deze akte hebben opgemaakt, die na voorlezing door ons met de comparanten is getekend.

Hij overlijdt op 22 januari 1832 in Oud Zevenaar. Hij is 68 jaar oud geworden.

Er zijn wat opvallende dingen in de aangifte en dingen die wij nu vreemd zouden vinden, maar toen heel normaal waren. De aangevers zijn buren. Dat was gebruikelijk.

Je had het zogenaamde naoberschap waarbij buren elkaar bijstaan, de meest naaste buren hebben de eerste ‘zorgplicht’. Dat geldt ook bij overlijden. De buren ontzorgen de familie zoveel mogelijk en in dit geval gaan de buren dus van Oud Zevenaar naar Zevenaar om aangifte te doen.

Verder valt op de geboortedatum die wordt gegeven. Die lijkt toch één jaar te laat te zijn. Peter is als Petrus gedoopt op 11 januari 1763. Het is niet ongebruikelijk om een kind op de dag van de geboorte te laten dopen, je kon er niet vroeg genoeg bij zijn, zodat als het kind binnen een paar dagen na geboorte kwam te overlijden, wat regelmatig voorkwam, het tenminste gedoopt was. We nemen dus aan dat dit bij Peter ook gebeurd is. Het jaar lijkt echt niet te kloppen.

Wijk C van de Gemeente Zevenaar is Oud Zevenaar.

Bronnen en foto’s: Geldersarchief, Opleiders van onderwijzers in de 19de eeuw – VELON Tijdschrift voor Lerarenopleiders jrg 26(4) 2005, Wikipedia, is Geschiedenis, OudZevenaar.nl, Delpher, grensgangers.nl, knm.nl, chrisvankeulen.nl, Kijk op Zutphen, Wiewaswie, Genealogiewebsite Jos van de Kamp
Schema van de Kamp van der Voort
menu
(afgeschermd)